ไปหาซื้อขนมตาล น้ำตาลสด หมู่บ้านตาลสด บางคล้า เจอตลาดนัดที่วัดปากน้ำโจ้โล่
เห็นโบสถ์สวยดี ถ่ายรูปไว้ดูเล่นครับ
เล่าเรื่องกาพย์ยานี
........กาพย์ หมายความถึงคำพูด ถ้อยคำ อย่างที่ผู้เฒ่าพูดคุยกัน "เป็นกาพย์เป็นกลอน" พจนานุกรมไทยก็ให้ความหมายไว้ว่า
.......กาพย์ น. คําร้อยกรองประเภทหนึ่ง มีหลายชนิด เช่น กาพย์ฉบัง กาพย์สุรางคนางค์ กาพย์ยานี กาพย์ขับไม้. (ส. กาวฺย).กาพย์กลอน น. คําร้อยกรอง.
.........รู้จักกาพย์ จากหนังสือเล่มเล็ก ๆ ในงาน "งันเฮือนดี" เป็นสำนวนอีสาน กาพย์ปู่ สอนหลาน กาพย์พระมุนี กาพย์-ผญา อ่านไม่ค่อยรู้เรื่องหรอก เพราะไม่มีความรู้เรื่องคำ ร้อยกรองอีสาน ก็ได้รู้ว่ามีคำกาพย์อีสานมาแต่โบราณ ทุกวันนี้ก็ยังไม่ได้ศึกษาจริงจัง แค่ รู้จักว่ามีกาพย์อีสานมานานแล้ว เท่านั้นเอง
..........จะคุยเรื่องกาพย์ แบบเล่าประสบการณ์จากการแต่งกาพย์ ไม่ใช่ตำรานะขอออกตัว ไว้ก่อน ดังนั้นเลยไม่ค่อยจะมีหลักเกณฑ์หรอก ว่ากันทื่อ ๆไปเลย เนาะ ผมแต่งกาพย์ยานี 11 ก่อน กาพย์อย่างอื่น เพราะใช้คำประหยัด แค่บาท ละ 11 คำ สองบาท 22 คำ ก็ได้ 1 บทแล้ว ใช้คำน้อย น่าจะเหมาะกับคนขยันน้อยอย่างเรา โตจนเป็นครู โท แล้วยังแต่กาพย์ กลอนไม่เป็น บรรจุใช้วุฒิ พม. เขาให้สอนศีลธรรม เหมา ม.ต้น 18 ห้อง ส่วน ม.ปลายยก ให้เพื่อนอีกคน มหาเปรียญ 6 ไป เรา แค่ เปรียญ 4 รับ ม.ต้น ดีแล้ว นี่แหละทำให้ไม่สนใจเรื่อง กาพย์กลอน เอาแต่เทศน์ให้เด็กฟังทุกวัน
.........ต่อมาสอบไปเรียนต่อได้เอกภาษาไทย จบมาเขาให้สอนภาษาไทย วิชาที่คนอื่นไม่ชอบ วรรณคดีไทยนั่นไง เลยเป็นความจำเป็นต้องสอนร้อยกรองไปด้วย ต้องอ่าน ทบทวน กาพย์ กลอน โคลง ฉันท์ หยิบกาพย์ยานี 11 ก่อน ฝึกด้วยการเขียนลงกระดาษข้อสอบเก่า อยู่ห้อง วิชาการ เครื่องโรเนียวมีกระดาษเขาทิ้งเป็นกล่อง ๆ นานทีมีพ่อค้ามาขอซื้อ เราเลือก ที่มันพอ ใช้ได้มาเย็บ 10-20 แผ่น เอาไว้เขียนเล่น ก็สนุกดีนะ ลงมือฝึกจริงก็พอเขียนได้
..........เขียนบทเรียนสำเร็จรูปการแต่งร้อยกรอง ทำเป็นภาคนิพนธ์ส่งครูวิชาการประพันธ์ ที่ มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ ใช้กาพย์ยานีเป็นหัวข้อเรื่อง เขียนจนกระทั่งว่ากาพย์ยานี 11 ปากเปล่าได้ จบมาเอามาใช้กับนักเรียน ม.1 เด็กสามารถโต้วาทีด้วยกาพย์ได้ เป็นเด็กชุมนุมร้อยกรอง มีสมาชิก 12 คน ขอหมวดวิชาภาษาไทยเขาให้จัดเด็ก ม.1 ให้ อ้อเราเป็นผู้ช่วยฝ่ายวิชาการครับ ไม่ต้องสอนกิจกรรมอะไรก็ได้ แต่อยากลองวิชา ผลเกินคาด เล่นกาพย์เบื่อ ขอกลอน ครูภาษาไทย มาเห็นชอบใจ เขามีกิจกรรมทางวิชาการระดับจังหวัด มีรายการโต้กลอนสดด้วย เราส่งเด็กไปแข่ง ม. ต้นได้เหรียญทอง ครูภาษาไทยไม่ได้ส่งทีม ม.ปลาย มาขอเด็กเราไปลงแข่ง เด็กเราไม่กลัว ม.1 สู่กับ ม.5-6 ได้รองชนะเลิศก็ดีใจมากแล้ว
........มัวแต่โม้เนาะ เมื่อไรจะถึงกาพย์ยานี ซะที ขออภัย นิสัยเดิมกำเริบ แต่งกาพย์ก็ต้องรู้แผน ผังบังคับก่อน แล้วแต่งตาม จะรู้จากไหนล่ะ เปิดตำราก็ได้ แต่ผมไม่เปิดหรอก ไม่มีหนังสือส่วน ตนเอง ไปห้องสมุดก็อยู่ห่างไป เลยใช้บทท่องจำใช้สอบวิชาชุดครู ยังจำได้อยู่
..........วิเคราะห์ แจกแจงดู ยานี 11 จำนวนคำที่ ใช้ วรรคอยู่แถวหน้า 5 คำ แถวหลัง 6 คำ วางรูปแบบบรรทัดละ 1 บาท 2 บาทเรียก 1 บท ตัวอย่างที่ยกมามี 3 บท ชื่อยานี 11 มาจาก จำนวนคำในแต่ละบาทนั่นเอง
...........สัมผัสบังคับ บทหนึ่งมีสองแห่ง คือ (1)คำท้ายวรรคที่ 1 ส่งให้คำที่ 3 ในวรรคที่ 2 และ(2)คำท้ายวรรคที่ 2 ส่งไปให้คำท้ายวรรคที่ 3 บังคับแต่ละบทมีแค่นี้
..........แต่ยาวกว่า 1 บท ต้อง มีส่งต่อจากบทแรกไปยังบทถัดไป โดยคำท้ายบทแรก ส่งไปให้ คำท้ายวรรคที่ 2 บทถัดไป ส่ง-รับแบบนี้ไปเรื่อยจนจบความ แบบนี้ไง
............รู้แผนผังบังคับแล้วก็แต่งได้ แต่เพราะไม่เพราะอีกเรื่องหนึ่ง เพราะการแต่งกาพย์เพราะมีเรื่อง
ต้องรู้เพิ่มอีกคือความร่ำรวยถ้อยคำ นึกหาคำ ไหลมาไม่หยุดยังกะน้ำลำธาร ใช้ได้ และเรื่อง
จังหวะ สัมผัสนอก และสัมผัสใน เนื้อหาสำคัญก็จริงแต่ไม่มีวิธีแนะนำ ต้องหาประสบการณ์เอง
อ่านมาก ๆ จะได้แนวคิดพัฒนาเนื้อหา ส่วน 3 เรื่อง พอจะบอกกันได้
........จังหวะกาพย์ยานี วรรค 5 คำ จังหวะ 2 - 3 เพราะกว่า 3-2
.........วรรค 6 คำ 3 - 3 เท่านั้น อย่างอื่นไม่เพราะ
.........สัมผัสนอก ก็ให้ตรงตามแผนผังบังคับ ดีที่สุด อนุโลมได้ไหม วรรค 1 ไปวรรค 2 กำหนด
คำที่ 3 รับ เคยเห็น คำที่ 1-4 คำใดคำหนึ่งรับสัมผัส ได้ แต่ใช้คำเดียวนะ มีมากกวา 1 ไม่ได้เขา
เรียกสัมผัสเลื่อนเปื้อน ไม่ดี
.........สัมผัสใน มีก็ได้ ไม่มีก็ไม่เป็นไร ส่วนมากอยากใส่สัมผัสใน เพราะคิดว่าจะช่วยให้เพราะ
มากขึ้น ก็ไม่ผิดหรอก แต่ใส่ให้เป็น สัมผัสในที่เป็นสัมผัสพยัญชนะ(สัมผัสอักษร) ไม่ค่อยมีปัญหา
ใส่ได้ใส่เข้าไป แต่สัมผัสในที่เป็นสัมผัสสระ ต้องระวัง อย่าให้เสียงไปซ้ำกับสังผัสบังคับเข้า ทำ
ให้กาพย์ชำรุดเสียหายได้
........น่าจะพอแล้วนะหลักเกณฑ์ของกาพย์ยานี 11 มาดูตัวอย่างกาพย์ยานี แบบต่าง ๆ ดังนี้
.........1. แต่งกาพย์ยานี 11 วรรคหน้า 5 คำ หลัง 6 คำ จดจำมาแค่นี้ ลุยเลย ได้กาพย์แบบนี้
..............กาพย์ยานีกำหนด...............จดจำบังคับแผนผัง
............สิบเอ็ดคำระวัง......................ใส่ให้ครบครันจึงดี
.............กาพย์อ่านจังหวะ 2-3 และ 3-3 วางคำคร่อมจังหวะ อ่านยาก จนไม่อยากอ่านอย่าลืม
จังหวะกาพย์สำคัญไม่น้อย
..........2.แต่งกาพย์ไม่เคร่งฉันทลักษณ์
............ลองแต่งกาพย์ยานีสิบเอ็ด..............ให้เสร็จภายในหนึ่งชั่วโมง
............ห้าบทหนาอย่าโกง.........................สบายสบายไม่ต้องกังวล
.......การนับคำในร้อยกรอง นับเสียงพยางค์เท่ากับหนึ่งคำ ถึงจะอนุโลมได้บางคำ ก็ไม่ควรใช้บริการ
พรรษายังน้อย ว่าตามกฏข้อบังคับไปก่อน แก่พรรษาแล้ว แต่งผิด คนเห็นยังว่าเป็นแบบใหม่...55
..........3. สัมผัสในแพรวพราว
..............แต่งกาพย์ซาบซึ้งถึง................คะนึงครวญรวนเรเสน่หา
............ถึงคนรักสลักจิตสนิทอุรา.............แก้วกานดาอย่าลืมปลื้มเปรมใจ
.........สัมผัสในช่วยให้อ่านเพราะก็จริง แต่ก็ทำให้ใจความเป๋ไปได้ง่ายเหมือนกัน ใช้ให้เป็น
........ติโน่น เตือนนี่ แบบครูคนอื่น ๆน่าแหละ แต่งให้ดูบ้างสิ มีน้ำยาแค่ไหน อันนี้พูดแทนคน
ที่อ่านแล้วหมั่นใส้ ครับผม จะแต่งให้อ่านดู เอาเรื่องมีสาระหน่อยแล้วกัน การนับถือพุทธศาสนา....
...........กระผมเป็นชาวพุทธ...............จิตพิสุทธิ์สรณัง
.......ไตรรัตน์จงเจตน์ตั้ง.....................เป็นที่พึ่งถึงโดยคุณ
........สัพพะปาปัสสะ..........................บาปจักละมิใช่บุญ
.........ทำให้เกิดเรื่องวุ่น.....................พลอยกังวลหม่นหมองใจ
.........กุศลสัมปทา.............................ทำมากพาจิตสดใส
.........อิ่มเอมเปรมหทัย......................จิตผ่องแผ้วปราศนิวรณ์
.........สามเรื่องพุทธศาสตร์................ที่ปวงปราชญ์รับคำสอน
.........สืบทอดทุกบทตอน...................อนุศาสน์มานับนาน ฯ
........พอแหละเนาะ กาพย์ยานี เอาไว้เขียนกาพย์อย่างอื่นมั่ง ...
..........แต่ยาวกว่า 1 บท ต้อง มีส่งต่อจากบทแรกไปยังบทถัดไป โดยคำท้ายบทแรก ส่งไปให้ คำท้ายวรรคที่ 2 บทถัดไป ส่ง-รับแบบนี้ไปเรื่อยจนจบความ แบบนี้ไง
............รู้แผนผังบังคับแล้วก็แต่งได้ แต่เพราะไม่เพราะอีกเรื่องหนึ่ง เพราะการแต่งกาพย์เพราะมีเรื่อง
ต้องรู้เพิ่มอีกคือความร่ำรวยถ้อยคำ นึกหาคำ ไหลมาไม่หยุดยังกะน้ำลำธาร ใช้ได้ และเรื่อง
จังหวะ สัมผัสนอก และสัมผัสใน เนื้อหาสำคัญก็จริงแต่ไม่มีวิธีแนะนำ ต้องหาประสบการณ์เอง
อ่านมาก ๆ จะได้แนวคิดพัฒนาเนื้อหา ส่วน 3 เรื่อง พอจะบอกกันได้
........จังหวะกาพย์ยานี วรรค 5 คำ จังหวะ 2 - 3 เพราะกว่า 3-2
.........วรรค 6 คำ 3 - 3 เท่านั้น อย่างอื่นไม่เพราะ
.........สัมผัสนอก ก็ให้ตรงตามแผนผังบังคับ ดีที่สุด อนุโลมได้ไหม วรรค 1 ไปวรรค 2 กำหนด
คำที่ 3 รับ เคยเห็น คำที่ 1-4 คำใดคำหนึ่งรับสัมผัส ได้ แต่ใช้คำเดียวนะ มีมากกวา 1 ไม่ได้เขา
เรียกสัมผัสเลื่อนเปื้อน ไม่ดี
.........สัมผัสใน มีก็ได้ ไม่มีก็ไม่เป็นไร ส่วนมากอยากใส่สัมผัสใน เพราะคิดว่าจะช่วยให้เพราะ
มากขึ้น ก็ไม่ผิดหรอก แต่ใส่ให้เป็น สัมผัสในที่เป็นสัมผัสพยัญชนะ(สัมผัสอักษร) ไม่ค่อยมีปัญหา
ใส่ได้ใส่เข้าไป แต่สัมผัสในที่เป็นสัมผัสสระ ต้องระวัง อย่าให้เสียงไปซ้ำกับสังผัสบังคับเข้า ทำ
ให้กาพย์ชำรุดเสียหายได้
........น่าจะพอแล้วนะหลักเกณฑ์ของกาพย์ยานี 11 มาดูตัวอย่างกาพย์ยานี แบบต่าง ๆ ดังนี้
.........1. แต่งกาพย์ยานี 11 วรรคหน้า 5 คำ หลัง 6 คำ จดจำมาแค่นี้ ลุยเลย ได้กาพย์แบบนี้
..............กาพย์ยานีกำหนด...............จดจำบังคับแผนผัง
............สิบเอ็ดคำระวัง......................ใส่ให้ครบครันจึงดี
.............กาพย์อ่านจังหวะ 2-3 และ 3-3 วางคำคร่อมจังหวะ อ่านยาก จนไม่อยากอ่านอย่าลืม
จังหวะกาพย์สำคัญไม่น้อย
..........2.แต่งกาพย์ไม่เคร่งฉันทลักษณ์
............ลองแต่งกาพย์ยานีสิบเอ็ด..............ให้เสร็จภายในหนึ่งชั่วโมง
............ห้าบทหนาอย่าโกง.........................สบายสบายไม่ต้องกังวล
.......การนับคำในร้อยกรอง นับเสียงพยางค์เท่ากับหนึ่งคำ ถึงจะอนุโลมได้บางคำ ก็ไม่ควรใช้บริการ
พรรษายังน้อย ว่าตามกฏข้อบังคับไปก่อน แก่พรรษาแล้ว แต่งผิด คนเห็นยังว่าเป็นแบบใหม่...55
..........3. สัมผัสในแพรวพราว
..............แต่งกาพย์ซาบซึ้งถึง................คะนึงครวญรวนเรเสน่หา
............ถึงคนรักสลักจิตสนิทอุรา.............แก้วกานดาอย่าลืมปลื้มเปรมใจ
.........สัมผัสในช่วยให้อ่านเพราะก็จริง แต่ก็ทำให้ใจความเป๋ไปได้ง่ายเหมือนกัน ใช้ให้เป็น
........ติโน่น เตือนนี่ แบบครูคนอื่น ๆน่าแหละ แต่งให้ดูบ้างสิ มีน้ำยาแค่ไหน อันนี้พูดแทนคน
ที่อ่านแล้วหมั่นใส้ ครับผม จะแต่งให้อ่านดู เอาเรื่องมีสาระหน่อยแล้วกัน การนับถือพุทธศาสนา....
...........กระผมเป็นชาวพุทธ...............จิตพิสุทธิ์สรณัง
.......ไตรรัตน์จงเจตน์ตั้ง.....................เป็นที่พึ่งถึงโดยคุณ
........สัพพะปาปัสสะ..........................บาปจักละมิใช่บุญ
.........ทำให้เกิดเรื่องวุ่น.....................พลอยกังวลหม่นหมองใจ
.........กุศลสัมปทา.............................ทำมากพาจิตสดใส
.........อิ่มเอมเปรมหทัย......................จิตผ่องแผ้วปราศนิวรณ์
.........สามเรื่องพุทธศาสตร์................ที่ปวงปราชญ์รับคำสอน
.........สืบทอดทุกบทตอน...................อนุศาสน์มานับนาน ฯ
........พอแหละเนาะ กาพย์ยานี เอาไว้เขียนกาพย์อย่างอื่นมั่ง ...
ขุนทอง ศรีประจง
22-ส.ค.-61
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น